ABD, keklerden, çilekli buzlu içeceklere kadar geniş bir yelpazedeki besini, daha canlı bir kırmızı tona kavuşturan gıda boyasını neden yasakladı?
Kırmızı No. 3 isimli gıda boyası, diğer tüm sentetik boyalar gibi petrol kaynaklı bir kimyasal grubundan elde ediliyor ve binlerce gıda ürününde kullanılıyor.
Yalnızca ABD’de 3 binden fazla üründe bulunduğu biliniyor.
Şirketler, özellikle çocuklar için çekici hale getirmek amacıyla tatlılara, şekerlemelere ve hatta öksürük şurubu gibi ilaçlara boya ekliyor.
Bu boyalar, ısı gibi çevresel koşullar nedeniyle gıdalarda yaşanabilecek renk kaybını da önleyebiliyor.
Hem sentetik hem de doğal maddelerden elde edilebilen bu boyaların bazıları 100 yıldan uzun süredir ticari amaçlı olarak kullanılıyor.
Eritrosin, FD&C Kırmızı No. 3 veya Kırmızı 3 boyası, ilk olarak 1969’da ABD’de onay aldı.
Ocak ayındaki kararla, gıdanın yanı sıra, vitaminler ve öksürük şurubu gibi ağızdan alınan takviyelerdeki onaylı katkı maddeleri listesinden çıkarıldı.
No. 3’ün ruj ve cilde sürülen losyonlar gibi kozmetik ürünlerde kullanılması 30 yıl önce yasaklanmıştı. Bu yasak kararının ardında, laboratuvar farelerinin yüksek düzeyde bu maddeye maruz bırakıldıktan sonra tiroid tümörü geliştirmesi vardı.
Ancak ABD Gıda ve İlaç Dairesi’ne (FDA) göre bu araştırmada kullanılan farelerdeki kanser vakaları, bu hayvanlarda bulunan bir hormonal mekanizma ile ilişkiliydi. Aynı mekanizmanın insanlarda yer almamasına karşın boyanın kullanımı yasaklandı.
Kırmızı No. 3 nerelerde yasak?
Yeni Zelanda, Avustralya, Japonya, İngiltere’nin yanı sıra birçok Avrupa Birliği ülkesinde bu maddenin kullanımı ya yasaklandı veya ciddi şekilde kısıtlandı.
ABD’de California, 2023’te yasak kararı alan ilk eyalet oldu. Ancak bu yasak 2027’ye kadar yürürlüğe girmeyecek.
Her ülkede gıda ve ilaç konusunda onay veya yasak kararları üzerine çalışan kurumlar veya bakanlıklar var.
Bir ülkede yasaklanan boya, başka bir ülkede güvenli kabul edilebilir.
Gıda boyası çalışmaları üzerine getirilen eleştirilerden biri, örnek miktarının az olmasından ileri geliyor.
Türkiye’de Eritrosin maddesi gıda renklendiricisi olarak satılıyor.
Kırmızı No. 3 zararlı mı?
Uzmanlar, gıdalara eklenen boyaların alerjik reaksiyonlara, hiperaktivite gibi çocuklarda görülen sağlık sorunlarına neden olabildiğine işaret ediyor.
Bu tür boyalar kanserojen de olabilir.
Ancak yine bazı çalışmalar bu tür boyaların kansere neden olabilecek ölçekte tüketilemeyeceğini iddia ediyor.
Gıda boyalarının çocuklarda davranışsal sorunlara yol açtığı yönünde giderek artan sayıda kanıt öne sürülüyor.
Çalışmalar, Kırmızı No. 3 dahil olmak üzere bazı boyaların küçük çocuklarda ve gençlerde; hiperaktivite, sinir, dikkatsizlik veya değişken ruh hali gibi sonuçlar doğurabileceğini savunuyor.
İngiltere’deki Southampton Üniversitesi’nden araştırmacılar, 2007 yılında, bazı yapay gıda renklendiricileri ile ve koruyucu sodyum benzoat karışımlarını tüketen küçük çocuklarda hiperaktivite seviyelerinin arttığını ortaya koyan bir çalışma yayımladı.
Benzer endişeler, Sarı No. 5 de dahil olmak üzere altı sentetik gıda boyası için de dile getiriliyor.
Hayvanlar üzerindeki deneylerden elde edilen kanıtlar, birkaç sentetik gıda boyasının hafıza ve öğrenme üzerinde de etkili olabileceğini gösterdi.
Sadece renk veren maddeler değil.
Gıda boyalarıyla birlikte sıklıkla kullanılan koruyucu maddeler ve tat arttırıcılar da, büyük miktarlarda veya hassasiyeti olan kişiler tarafından tüketildiklerinde sağlık sorunlarına yol açabiliyor.
Yapay gıda boyaları, koruyucu maddeler ve tatlandırıcılar daha çok ucuza satılan ultra işlenmiş gıdalarda bulunabiliyor.
Araştırmalar dar gelirli ailelerin bu gıdaları çok daha fazla tükettiğine işaret ediyor.
Ülkenizde Kırmızı No. 3 yasaklanmamışsa ne yapabilirsiniz?
Peki, tükettiğiniz besinde Kırmızı No. 3 olup olmadığını nasıl anlarsınız? Parlak kiraz kırmızısı rengi ilk ipucunuzdur ki renk dişlerinizde iz bırakabilir.
İkinci olarak gıda ambalajlarının arkasındaki içerik etiketlerini dikkatlice okuyarak riski en aza indirebilirsiniz.
Sağlık alanında çalışan uzmanlar mümkün olduğunca bitki bazlı gıdalar yenmesi tavsiyesi veriyor.
Evde yemek pişirmek de bu tür yapay ürünlerden kaçınmayı kolaylaştıran bir diğer faktör.
Uzmanlar, çocukların tükettiği aşırı işlenmiş gıdaların sınırlanmasını, bunların sadece doğum günü partileri gibi özel günlerde verilmesini tavsiye ediyor.
İyi haber şu ki bunların doğal alternatifleri de mevcut.
Gıda boyaları meyve ve sebze gibi doğal ürünlerden de elde edilebiliyor.
Yeşil renk, bitki saplarında ve yapraklarından elde edilebilir.
Kırmızı biber ve zerdeçal gibi baharatlar, hamburger gibi fast-food ürünlerinde bile sentetik gıda boyalarına alternatif olarak kullanılıyor.
ABD’deki bazı gıda üreticileri, ürünlerini Kırmızı No. 3’ü kullanmayacak şekilde ayarladıklarını söylüyor.
Bunun yerine pancar suyu, turp ve kırmızı lahana gibi sebzelerin yanı sıra karminden (böceklerden yapılan bir boya) elde edilen pigmentlerin kullanıldığı da söyleniyor.
ABD’de bazı üreticiler, Kırmızı 3’ü Kırmızı 40 ile değiştirdiler. Bu gıda boyası Avrupa Birliği’nde tamamen yasaklanmamış ancak kullanımı kısıtlanmış durumda.
Hak savunucusu gruplar, özellikle çocukların tükettiği gıdalardaki sentetik boyalara ilişkin etiketlerin daha hızlı konulmasını ve daha görünür olmasını istiyor.
